Nowe rozporządzenie w sprawie maszyn – nie prześpij czasu na wdrożenie!

Już wkrótce, bo 14 stycznia 2027 zacznie bezwzględnie obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1230 w sprawie maszyn i uchylające Dyrektywę Maszynową 2006/42/WE. Dlaczego datę odlegą o półtora roku nazywamy „wkrótce”? Po pierwsze, jakoś ostatnio czas szybciej płynie. Po drugie to rozporządzenie zostało opublikowane już ponad dwa lata temu a możliwe że pierwszy raz o nim czytasz, a już na pewno wiesz że mimo upływu 15 lat obowiązywania Dyrektywy Maszynowej, spora część producentów jeszcze w pełni nie stosuje się do niej.
Tym wpisem otwieramy serię przybliżającą czytelnikom nowe wymogi które stawia nam unijne prawo przy wprowadzaniu do obrotu (a także w niektórych kwestiach do użytku własnego) nowych produktów – maszyn i produktów powiązanych.

Czemu DM (Dyrektywę Maszynową) zastąpiono nowym rozporządzeniem w sprawie maszyn?

Bez wchodzenia w szczegóły, nowe rozporządzenie w sprawie maszyn nie wymaga wdrożenia do prawa krajowego, tylko obowiązuje bezpośrednio w całej Unii, co daje większą skuteczność i pewność jednolitości stosowania. Czy lepsze jest wrogiem dobrego? Niekoniecznie. Dyrektywa miała dużo luk, nie przewidywała maszyn wykorzystujących sieci neuronowe, przystosowalność i zdolności do działania w środowiskach nieustrukturyzowanych. Jest to ewolucja od tradycyjnego podejścia regulacyjnego w kierunku bardziej elastycznego i technologicznie zaawansowanego systemu zapewniania bezpieczeństwa.

W prostych słowach, drezyna poruszająca się po szynach, z klasycznym systemem sterowania, przy opuszczeniu szyn wykolei się. Stanowić to może lokalne, dość przewidywalne zagrożenie. Natomiast pojazd gąsienicowy z systemem wizyjnym i sterowaniem AI przy opuszczeniu pierwotnego środowiska pracy i porzuceniu zakładanych przez konstruktora celów może nam zrobić siódmą część terminatora. Postęp technologiczny, szczególnie w zakresie sztucznej inteligencji sprawił że albo staniemy się bezpiecznym skansenem, albo będziemy w bezpieczny sposób korzystać z dobrodziejstw automatyzacji. W celu umożliwienia bezpiecznego postępu, komisja wprowadziła nowe definicje i procedury oceny zgodności.

Aby w późniejszych zagadnieniach było łatwiej nam się połapać, wyjaśnijmy sobie kilka podstawowych informacji. Przed wprowadzeniem produktu na rynek decyzja nr 768/2008/WE obliguje nas pośrednio przez inne przepisy do wykonania oceny zgodności. Ocena zgodności to proces, którego celem jest potwierdzenie, że wyrób spełnia wymagania określone w odpowiednich przepisach prawa, zwłaszcza w dyrektywach i rozporządzeniach Unii Europejskiej (np. maszynowej, niskonapięciowej, EMC). Wynik oceny zgodności jest podstawą do sporządzenia deklaracji zgodności UE (lub WE) i nadania znaku CE.

Dyrektywa Maszynowa ma trochę niespójnych punktów z decyzją 768/2008/WE, co zostało uwzględnione w rozporządzeniu które ją zastępuje. Ujednolicenie tego i uporządkowanie, prowadzące finalnie do mniejszej ilości funkcjonujących przepisów odbywa się pewnym kosztem. Dezaktualizacją norm zharmonizowanych. Oznacza to że formalnie wszystkie normy odnoszące się do dyrektywy maszynowej stracą na ważności i będą wymagały kolejnego wydania przynajmniej z potwierdzeniem przez komitet normalizacyjny zgodności z nowym rozporządzeniem. O ile będą zgodne, bo rozporządzenie wprowadza kilka nowości.
W celu lepszego zrozumienia co wprowadza nowe rozporządzenie w sprawie maszyn opiszmy w skrócie jak wyglądają wymogi obowiązujęce obecnie. Do tej pory, aspekty bezpieczeństwa większości maszyn były opisywane w sposób ogólnikowy przez dyrektywę maszynową. Wymogi dyrektywy niskonapięciowej (nazywanej dalszej części wpisu angielskim skrótem LVD) związane z zasilaniem maszyny zawierały się w DM. Ponieważ wymogi te są opisane dość ogólnikowo, w dodatku w dokumencie pisanym językiem prawnym, do celów projektowych wykorzystuje się normy zharmonizowane.

W praktyce jest to podejście bardzo ułatwiające, ponieważ przykładowo norma EN 60204-1 – Instalacje elektryczne maszyn harmonizuje zarówno z DM, jak i wymogami LVD w zakresie bezpieczeństwa. Zawiera ona m.in. wymagania dotyczące: napięć, uziemienia, ochrony przeciwporażeniowej, zatrzymania awaryjnego, przewodów, złącz, szaf sterowniczych itd. Opisuje więc w sposób szczegółowy jak zaprojektować instalację elektryczną maszyny, przynajmniej pod kątem bezpieczeństwa.

Dla maszyn o przeciętnym poziomie skomplikowania, o rozwiązaniach znanych w powszechnym stanie techniki norma zharmonizowana EN ISO 12100 – Ogólne zasady projektowania bezpieczeństwa maszyn – opisuje jak skonstruować maszynę, tak, by spełniać DM. Przy skrupulatnym stosowaniu obu nawet można nie otwierać dyrektyw, jeśli zagadnienia pojawiające się w projekcie są jednoznacznie opisane przez wyżej opisane normy. Jeśli nie, to prawdopodobnie inne normy to opisują. Jeśli są to normy zharmonizowane, ich stosowanie daje domniemanie zgodności z dyrektywą. Tak więc, normy nie są obowiązkowe, ale bardzo pomocne.

Kiedy wymagana jest jednostka notyfikowana (UDT)?

Inaczej wygląda sytuacja dla maszyn szczególnie niebezpiecznych. Są one wypisane w załączniku IV dyrektywy 2006/42/WE. Są to takie maszyny, jak pilarki, prasy, wtryskarki, podnośniki samochodowe, zachęcamy do zapoznania się z pełną listą, wymienione, to tylko kilka przykładów. Dla tych maszyn, można by powiedzieć, że normy zharmonizowane są obowiązkowe, ponieważ w przypadku ich niespełnienia, sama deklaracja zgodności z dyrektywą wystawiona przez producenta nie wystarczy. Nie spełnianie tych norm wymaga przeprowadzenia oceny zgodności wraz z udziałem jednostki notyfikowanej.

To od razu odpowiada na pytanie wielu konstruktorów, którzy nie przeprowadzali pełnego procesu wprowadzania do obrotu którejś z maszyn wymienionych w załączniku IV. Nie jest wymagane badanie takiej maszyny przez żadną jednostkę notyfikowaną, pod warunkiem spełnienia norm zharmonizowanych. Na przykład, projektując prasę, przy spełnieniu wszystkich wymagań normy zharmonizowanej PN-EN 12622+A1:2014-02 nie potrzeba badać dodatkowo urządzenia z udziałem JN (Jednostki Notyfikowanej).

Oczywiście byłoby za łatwo, gdyby tu również nie było wyjątków. Niektóre maszyny, wymienione w załączniku IV podlegają pod Urząd Dozoru Technicznego, który jest szczególną jednostką notyfikowaną. Niektóre urządzenia, mimo że podlegają dyrektywie maszynowej i muszą mieć ocenę zgodności oraz oznakowanie CE, podlegają również nadzorowi Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) przed dopuszczeniem do eksploatacji w Polsce. Często urządzenia te podlegają również pod inne dyrektywy. Do takich urządzeń należą przede wszystkim: urządzenia ciśnieniowe (np. kotły parowe, zbiorniki ciśnieniowe, rurociągi przesyłowe), urządzenia bezciśnieniowe (np. zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe do magazynowania cieczy palnych, żrących), urządzenia transportu bliskiego (np. suwnice, żurawie, dźwigniki, podesty ruchome, wciągarki), urządzenia do odzysku par paliwa.

W tym miejscu często kończy się obowiązek producenta, a zaczyna obowiązek odbiorcy maszyny. Przed rozpoczęciem użytkowania urządzenia podlegającego dozorowi technicznemu, należy zgłosić je do UDT w celu uzyskania decyzji zezwalającej na eksploatację. Oznacza to w wielu przypadkach, że maszyna prawidłowo zaprojektowana, z pełną dokumentacją dostarczoną przez producenta musi być zgłoszona przez użytkownika. Przykładem takiej maszyny może być maszyna wyposażona w wyciągarkę, o parametrach które klasyfikują ją pod nadzór UDT.